IDS.org.ir

این کتاب در سال 1376 در نشر کارنامه به چاپ رسید و در سال 1377 از سوی وزارت ارشادمورد تقدیر قرار گرفت. متن حاضر، ویرایش جدید این کتاب است .

دکتر اسداله رجب، فاطمه طالقانی

مقدمه

دوست گرامي، سلام؛

احتمالاً تاكنون متوجه شده‌اي كه به ديابت مبتلا هستي، اگر دچار پريشاني و ترس شده‌اي، حالت تو كاملاً طبيعي است، همان‌طور كه هر فرد ديگري نيز ممكن بود دچار اين حالت‌ها بشود! مهم اين است كه پريشاني و ترس تو ادامه پيدا نكند. به همين دليل، لازم است در مورد ديابت و وضعيت جديدي كه براي تو پيش آمده اطلاعات كافي داشته باشي.

اين كتاب به تو كمك مي‌كند تا با كسب اطلاعات لازم، نگراني را از خود دور كني. هر چه اطلاعات تو دربارۀ ديابت بيش‌تر شود، براي درمان آن با مشكلات كمتري مواجه خواهي شد.

اين نكته را هميشه به خاطر بسپار: "آموزش، اساس درمان ديابت است."

البته ناگفته نماند كه اين كتاب مطمئناً نمي‌تواند به تمام سؤال‌ها و مشكلات تو پاسخ بدهد، براي اين كه سؤال‌هاي تو بي‌پاسخ نماند و بتواني قند خونت را كنترل كني، حتماً:

1. دركلاس‌هاي آموزش مستمر ديابت شركت كن.

2. به طور مرتب نزد پزشك معالج‌ات برو و در درمان ديابت خود فعالانه با او همكاري كن.

موفق باشي

فهرست مطالب

-براي بچه‌هايي كه مي‌خواهند مطالب بيشتري در مورد ديابت خود بدانند

-انسولين و پانكراس (لوزالمعده)

-تزريقات مكرر انسولين

-عاقلانه شروع كن!

-چگونه مي‌توان از كاهش قند خون (هيپوگليسمي) جلوگيري كرد؟

-كاهش قند خون (هيپوگليسمي)

-كنترل بهتر با ورزش

-اطمينان بيش‌تر با كنترل روزانه

-درمان قطعي ديابت

-براي بچه‌هايي كه مي‌خواهند مطالب بيش‌تري در مورد ديابت خود بدانند.

علي ناگهان دچار ديابت شده است. او در مورد ديابت هيچ اطلاعاتي ندارد. آيا حالا همه چيز عوض مي‌شود؟

"ادا" همان "انجمن ديابت ايران" است كه با آموزش مستمر به ديابتي‌ها كمك مي‌كند تا قند خون خود را در حد نزديك به طبيعي نگه دارند.

علي در بيمارستان بستري است.

علي به طور غير منتظره‌اي دچار ديابت شده است؛‌ او بسيار ضعيف شده و احساس خوبي ندارد. او مجبور است مرتب به توالت برود، عطش زيادي دارد، در نتيجه بايد مقدار زيادي آب بنوشد!

شروع اين حالت‌ها با خستگي بسياري همراه بود، به طوري كه علي سر كلاس درس هم خوابش مي‌برد. او در مدرسه هم مجبور است مرتب به توالت برود. پزشك مي‌گويد قند خون علي بالاست و به اين دليل او به اين حالت‌ها دچار شده است. پزشك حتي دربارۀ اين مسئله كه در حال حاضر "ديابت معالجۀ قطعي ندارد، اما قابل كنترل است" با علي صحبت كرده.

ادا: سلام، من "ادا" هستم، يعني دوستان مرا اين طور مي‌نامند.

علي: تو كه هستي و اينجا چه مي‌كني؟

ادا: من كه گفتم "ادا" هستم. "ا" اول كلمۀ انجمن، "د" اول كلمۀ ديابت و "ا" اول كلمۀ ايران، كه با هم مي‌شود "ادا" . من آمده‌ام به تو كمك كنم! حتماً تاكنون فهميده‌اي كه لوزالمعدۀ تو ديگر انسولين توليد نمي‌كند تا قند خون تو را پايين بياورد. به همين دليل است كه بايد انسولين تزريق كني. انسولين باعث مي‌شود قند خون تو دوباره به حالت طبيعي برگردد و تو تقريباً طوري زندگي كني كه انگار اصلاً ديابتي نيستي.

علي: آيا من الان ديابتي هستم؟

ادا: بله! ولي من به تو كمك مي‌كنم تا دوباره بتواني قند خونت را كنترل كني و سرحال بماني. به همين دليل مي‌خواهم چند مطلب مهم را براي تو شرح دهم. آيا علاقه‌مند هستي آن‌ها را بشنوي؟

علي: البته كه علاقه‌مندم. اصلاً مي‌خواهم بدانم در بدن من چه مي‌گذرد! چرا من در بدنم قند دارم؟ اين قند چگونه توليد مي‌شود؟ چه كمكي به من مي‌كند؟ چه اندازه‌اي بايد باشد؟ چرا كم يا زياد شدن آن باعث اختلال در بدنم مي‌شود؟ براي كنترل آن چه كارهايي مي‌توانم انجام دهم؟ و هزاران سؤال ديگر كه پاسخ آن‌ها را نمي‌دانم!

ادا: اين را به خاطر بسپار كه قند خونت بايد هميشه بين 60 تا 140 ميلي‌گرم درصد باشد.

علي: راستي از چيزي نام بردي، اسمش چه بود؟ ... . آهان يادم آمد،‌ پانكراس، اين ديگر چيست؟ كجاي بدن قرار دارد؟ مگر چه كار مي‌كند كه گفتي ديگر كارش را به خوبي انجام نمي‌دهد؟

قند خون: قند موجود در خون معمولاً بين 60 تا 140 ميلي‌گرم درصد است. در افراد ديابتي، اين ميزان دچار اختلال، و حتي بيش‌تر از حد معمول مي‌شود.

-انسولين و پانكراس (لوزالمعده)

ادا: علي جان گوش كن تا برايت شرح دهم، لوزالمعدۀ تو در شكم، بين معده و اثني‌عشر (دوازدهه) قرار دارد. چون سلول‌هاي مخصوصي كه انسولين مي‌سازند از بين رفته‌اند، لوزالمعدۀ تو ديگر انسولين نمي‌سازد. متأسفانه علت از بين رفتن سلول‌هاي سازندۀ انسولين هنوز كاملاً معلوم نشده است، ولي ما مي‌دانيم كه بدون وجود انسولين سلول‌هاي بدن ما و به طور كلي جسم ما نمي‌تواند رشد كند و بزرگ شود.

علي: پس براي همين است كه اين اواخر اغلب احساس خستگي و بي‌حالي مي‌كردم!

ادا: دقيقاً! از زماني كه كمبود انسولين را با تزريق جبران مي‌كني چه احساسي داري؟

علي: حالم خيلي بهتر است.

ادا: بسيار عالي است. پس كاملاً درك كرده‌اي كه انسولين چقدر براي تو اهميت دارد. حالا به تو كمك مي‌كنم كه سلامتي خودت را تا حد ممكن به دست بياوري. تو مي‌تواني ببيني كه اگر خودت عمل تزريق را انجام بدهي همه چيز به خوبي پيش مي‌رود.

علي: فكر مي‌كنم از تزريق انسولين به خودم بترسم! آيا ديابتي‌ها مي‌توانند قرص مصرف كنند؟

ادا: چرا اين سؤال را مي‌پرسي؟

علي: چون مادر بزرگ دوستم كه چاق هست و ديابت هم دارد، احتياجي به تزريق انسولين ندارد و قرص مي‌خورد.

ادا: علي جان اولاً كه مادربزرگ دوستت به نوع ديگري از ديابت يعني ديابت نوع 2 دچار است. بدن اين افراد هنوز انسولين ترشح مي‌كند ولي چون آن‌ها چاق هستند،‌ انسولين آن‌ها خوب عمل نمي‌كند،‌ به همين دليل قرص مي‌خورند تا انسولين آن‌ها خوب عمل كند. اما من علت ترس تو را درك مي‌كنم. ترس تو طبيعي است. حالا من مطالبي را برايت شرح مي‌دهم كه ترست بريزد. اين را هميشه به خاطر بسپار: "براي اين كه بدنت بتواند قندهاي غذايي را كه مي‌خوري به طور صحيح به مصرف برساند و به تو انرژي لازم را بدهد، به انسولين احتياج داري."

انسولين: مهم‌ترين ماده و هورموني است كه از پانكراس ترشح مي‌شود و بدون وجود آن هيچ فردي نمي‌تواند بزرگ شود و يا زندگي كند. بزرگسالان و بچه‌هايي كه به ديابت نوع 1 مبتلا هستند بايد انسولين تزريق كنند.

علي: ممكن است گفته‌هاي شما درست باشد، ولي به خاطر درد آمپول دلم مي‌خواهد دفعات كم‌تري تزريق كنم.

ادا: مي‌فهمم. ولي چون تو نمي‌داني كه سرنگ‌هاي تزريق انسولين چگونه است اين فكر را مي‌كني. حالا به تو نشان مي‌دهم كه تقريباً متوجه درد آن نخواهي شد.

علي: چه خوب، سوزن اين آمپول‌ها شبيه يك تار مو است!

ادا: با وجود اين، انسولين مي‌تواند به خوبي از ميان آن‌ها عبور كند. براي بچه‌ها سوزن‌هايي ساخته‌اند كه حتي از اين هم نازك‌تر و كوتاه‌تر است.

علي: اين جا يك سرنگ انسولين است، آيا من مي‌توانم آن را امتحان كنم؟

ادا: حتماً مي‌تواني اين كار را بكني. كافي است با انگشت شست و نشانه، قسمتي از پوست محل تزريق را به طرف بالا بكشي و در همان‌جا سرنگ را به طور عمودي يا با زاويۀ 45 درجه فرو كني.

علي: آيا به اين صورت درست است؟

ادا: واقعاً عالي اين كار را انجام دادي! حالا با فشار دادن انگشت تمام انسولين را تخليه كن.

علي: عالي بود، چقدر ساده انجام شد، درد زيادي هم نداشت!

ادا: حالا متوجه شدي؟ من قبلاً به تو گفتم. از امروز به بعد خودت مي‌تواني تزريقت را انجام دهي. در واقع تو داري همان كاري را مي‌كني كه پانكراس يك فرد غير ديابتي به طور خودكار انجام مي‌دهد،‌و اطمينان داشته باش يك ديابتي سالم باقي خواهي ماند.

-تزريقات مكرر انسولين

علي: راستي در افراد غير ديابتي انسولين چگونه عمل مي‌كند؟

ادا: لوزالمعده يا پانكراس افراد غير ديابتي در طول شبانه‌روز مقدار كمي انسولين وارد جريان خون مي‌كند.

علي: چرا به اين صورت عمل مي‌كند؟

ادا: بسيار ساده است. اين مقدار انسولين براي مواقع فراغت، بيكاري و خواب است. به عنوان مثال اين مقدار اسولين كافي است كه از شب تا صبح ميزان قند خون را طبيعي نگه دارد، كه به آن "انسولين پايه" مي‌گويند.

علي: بعد از اين كه صبحانه يا ناهار مي‌خورند چه اتفاقي مي‌افتد؟

ادا: واقعاً مغز تو خوب كار مي‌كند! آن ‌جاست كه بايد پانكراس كارش را به خوبي انجام دهد. اگر قند خون بالا برود و پانكراس متوجه اين تغيير شود، فوري مقدار بيش‌تري انسولين در خون ترشح مي‌كند كه به آن "انسولين قبل از غذا" گفته مي‌شود. اثر اين انسولين فوري ولي كوتاه است و باعث مي‌شود قندهاي موجود در غذايي كه خورده‌اي به مصرف سلول‌هاي بدن برسد.

علي: كه اين طور! پس هر قدر قند بيش‌تري مصرف كنم بدنم به انسولين بيش‌تري نياز پيدا مي‌كند.

ادا: دقيقاً همين طور است! مثلاً اگر بخواهي يك تكه كيك يا يك مقدار بستني بخوري، قبل از صرف به مقدار بيش‌تري انسولين آن نياز داري تا اين كه بخواهي يك مقداري نان ميل كني. تمام اين اعمال در بدن به قدري دقيق انجام مي‌شود كه قند خون افراد غير ديابتي تغيير كمي دارد و اغلب در حد طبيعي يعني بين 60 تا 140 ميلي‌گرم درصد است.

علي: عالي است! من هم علاقه‌مند هستم قند خونم مثل افراد غير ديابتي و يا در حد نزديك به طبيعي باشد.

ادا: پس، از تزريقات مكرر استفاده كن. تزريقات مكرر مانند پانكراس تو عمل مي‌كند،‌به طوري كه ممكن است احساس كني اصلاً به ديابت مبتلا نيستي. البته با سرنگ‌هاي اتوماتيك اين كار راحت‌تر انجام مي‌شود.

علي: آيا انسولين پايه و انسوليني را كه براي وعده‌هاي غذايي تزريق مي‌شود بايد جداگانه تزريق كرد؟

ادا: من توضيحاتي برايت مي‌دهم تا هم بتواني غذاهاي مورد علاقه‌ات را صرف كني و هم اين كه زمان صرف غذايت را همان گونه كه خودت دوست داري انتخاب كني.

اگر قند خون يا ادرارت را اندازه‌ گرفتي و متوجه شدي كه ميزان قند خونت افزايش يافته است و توانستي به خوبي قند خونت را با تزريق انسولين كنترل كني، مي‌گويند "تحت درمان با تزريقات مكرر" قرار داري،‌اين را هم به خاطر داشته باش كه اگر چنين شيوۀ درماني را به كار ببري مي‌تواني دوباره تمام كارهايي را كه برايت لذت‌بخش است انجام دهي.

علي: چه طوري مي‌توانم از تزريقات مكرر استفاده كنم؟

ادا: خوب گوش كن،‌ اثر "انسولين با اثر متوسط" (انسولين ان- پي – اچ) حدود 10 تا 12 ساعت ادامه دارد و به همين دليل براي اين كه بتوان انسولين پايه را جانشين كرد بايد 2 بار در روز تزريق كرد. اثر انسولين كوتاه اثر (كريستال) سريع‌تر و كوتاه‌تر است و نياز بدن به انسولين بعد از هر غذا را رفع مي‌كند.

علي: پس نيازي نيست كه من انسولين پايه و انسوليني را كه براي وعدۀ غذايي تزريق مي‌كنم هميشه در ساعات مشخصي بزنم بلكه مي‌توانم بعضي اوقات زودتر و يا ديرتر از معمول نيز تزريق كنم. به عنوان مثال هنگامي كه ظهر در مدرسه بايد بمانم، مي‌توانم تزريق را زماني انجام دهم كه به منزل مي‌رسم و مدتي بعد غذا بخورم. پس انسولين كريستال ظهر را مي‌توانم در خانه تزريق كنم.

ادا: آفرين،‌ دقيقاً همين طور است. انسولين كريستال را بايد حدود 30 دقيقه قبل از غذا تزريق كرد تا به موقع وارد جريان خون شود.

علي: اگر زماني بخواهم غذاي كمتر يا بيش‌تري بخورم، مي‌توانم مقدار انسولين كريستال را هم كم يا زياد كنم؟

ادا: بله، هر موقع كه آموزش لازم را ديدي و اطلاعاتت در مورد ديابت بيش‌تر شد مي‌تواني اين كار را انجام دهي. من با تمام وجود دوست دارم كه تو دوباره همان‌طور غذا بخوري كه قبل از ديابت مي‌خوردي.

-عاقلانه شروع كن!

علي: چقدر خوب است. توضيحات شما نشان مي‌دهد كه به سلامتي من اهميت مي‌دهيد. من ديگر چه كارهايي بايد بكنم؟

ادا: اين امكان وجود دارد كه پانكراس تو دوباره كمي فعال شود و انسولين كمي ترشح كند، به طوري كه تو قبل از هر وعدۀ غذايي به تزريق كمي انسولين كريستال احتياج داشته باشي. مدتي بعد وقتي كه پانكراس تو كم‌كم خسته شد و ديگر انسولين ترشح نكرد، دوباره به انسولين پايه نياز پيدا مي‌كني.

علي: آيا من مي‌توانم دفعات كمتري در روز تزريق كنم؟

ادا: البته كه مي‌تواني، در روش معمول يك يا دو بار تزريق در روز انجام مي‌شود.

علي: اين بسيار خوب است.

ادا: بله به نظر خوب مي‌رسد، اما بايد توجه داشته باشي كه با اين روش معمول درماني، آزادي‌هاي خود را از دست مي‌دهي و بايد مقدار غذا و ساعت صرف آن را دقيقاً رعايت كني.

علي: آخر هفته هم همين طور؟

ادا: بله، علاوه بر آخر هفته حتي در ايام تعطيل نيز بايد اين برنامه را دقيقاً رعايت كني.

كسي كه در طول روز يك يا دو تزريق انجام مي‌دهد بايد روزانه سر ساعت معيني تزريق كند و غذا بخورد، در غير اين صورت با مشكل رو به رو خواهد شد. بنابراين،‌ درمان به روش معمول براي كساني خوب است كه اولاً قند خون‌‌شان با يك يا دو تزريق به خوبي كنترل مي‌شود، و علاوه بر اين مي‌توانند آن نظمي را كه گفتم رعايت كنند.

انسولين كريستال يا نرمال اثرش سريع‌ و كوتاه (6-4 ساعت) است و "انسولين قبل از غذا" ناميده مي‌شود.

علي: من فكر مي‌كنم براي اين كه بتوانم آزادانه‌تر رفتار كنم و راحت‌تر باشم، بهتر است تزريقات مكرر را براي درمان خود انتخاب كنم.

ادا: اصلاً فكرش را نمي‌كردم كه تو به اين سرعت و به اين خوبي اين روش درماني (تزريقات مكرر) را درك كني. البته آموزش دايمي را بايد هميشه به خاطر بسپاري و سعي كني در كلا‌س‌هاي آموزش مستمر ديابت شركت كني، زيرا فرد ديابتي كه از آموزش لازم برخوردار نيست به هيچ وجه نبايد از تزريقات مكرر استفاده كند!

با تزريقات مكرر محدوديت خود را از بين مي‌‌بريم.

-چگونه مي‌توان از كاهش قند خون (هيپوگليسمي) جلوگيري كرد؟

ادا: اگر مي‌خواهي قند خونت هميشه طبيعي و يا نزديك به طبيعي باشد بايد مراقب قند خونت باشي.

علي: پس من مجبورم در طول روز چندين بار قند خون يا قند ادرارم را كنترل كنم.

ادا: كاملاً درست است! و بهترين موقع آن هميشه قبل از وعده‌هاي اصلي غذاست، زيرا فقط به اين صورت است كه مي‌تواني تعيين كني چه مقدار انسولين بايد قبل از غذا تزريق كني. علاوه بر اين بايد قبل از ورزش يا هر نوع فعاليت جسمي نيز قند خون يا قند ادرار خود را اندازه بگيري. اگر ميزان قند خون در حد نزديك به طبيعي بود،‌ حتماً بايد يك تا دو واحد غذا بخوري، زيرا تا چند ساعت پس از فعاليت جسمي نيز امكان دارد قند خون كاهش يابد.

علي: حتي اگر شب‌ها هم ورزش كنم بايد اين كار را بكنم؟

ادا: تو بايد هميشه اين كار را بكني تا در نيمه‌هاي شب يا نزديك صبح دچار كاهش قند خون يا هيپوگليسمي نشوي. به خصوص افرادي كه از يك تا دو تزريق در روز استفاده مي‌كنند حتماً بايد يك تا دو واحد مواد غذايي دير جذب قبل از خواب ميل كنند. (مسواك كردن فراموش نشود!)

علي: چرا بچه‌هاي ديابتي بايد رژيم غذايي يا برنامۀ صحيح غذايي داشته باشند؟

ادا: در بچه‌هاي ديابتي ممكن است قند خون گاهي بالا و گاهي پايين باشد كه دليل آن نوع غذايي است كه ميل مي‌كنند،‌ بعضي از مواد غذايي قند خون را بالا مي‌برند (مثل كربوهيدرات‌ها، از جمله نان، برنج، سيب‌زميني، ماكاروني، ميوه، شير و ماست) و بعضي از غذاها روي قند خون تأثير ندارند، (مثل پروتئين‌ها، از جمله گوشت و چربي‌هايي، چون كره، خامه و غيره) براي اين كه ميزان قند خون بالا نرود بچه‌هاي ديابتي بايد توجه داشته باشند چه مي‌خورند و چه مي‌نوشند.

علي: پس به همين دليل بود كه متخصص تغذيه براي من برنامۀ غذايي نوشت و توضيحات مفصلي به والدين من داد!

ادا: اگر برنامۀ صحيح غذايي را به درستي اجرا كني هم خوب رشد مي‌كني و هم قوي و سرحال مي‌ماني.

علي: آيا فقط با غذايي كه مي‌خورم نيرو پيدا مي‌كنم؟

ادا: نه، غذايي كه ميل مي‌كني همراه با انسولين به تو نيرو مي‌دهد و به اين وسيله مي‌تواني بازي كني، بدوي، درس بخواني و ... غذايي كه مي‌خوري و انسوليني كه تزريق مي‌كني مانند دو دوست خوب هستند و به يكديگر احتياج دارند. حال اگر اين‌ها تقريباً به يك اندازه تنظيم شوند مي‌توانند به تو نيرو بدهند.

علي: اگر ميزان انسولين و غذا يكسان نباشد چه اتفاقي مي‌افتد؟

ادا: اگر غذاي زيادي بخوري و انسولين كمي تزريق كني، در نتيجه بدن تو نمي‌تواند قند را مصرف كند و قند خون مرتباً افزايش مي‌يابد،‌ولي اگر غذا كم بخوري و انسولين زياد تزريق كني در نتيجه قند به سرعت مصرف مي‌شود و قند خون پايين مي‌آيد.

-كاهش قند خون (هيپوگليسمي)

علي: گفتي اثر انسولين NPH ( انسولين (با اثر متوسط) كمي طولاني است،‌ در اين صورت قند خون من در طول خواب خيلي پايين نمي‌آيد؟

ادا: اگر در طول شب دچار هيپوگليسمي مي‌شوي و لازم است كه غذا بخوري،‌تو و والدينت بايد در نيمه‌هاي شب (ساعت 3) براي وارسي ميزان قند خونت بيدار شويد. به هر حال براي بروز هيپوگليسمي شبانه اغلب سه دليل ممكن است وجود داشته باشد:

1- بعد از ظهر يا شب خيلي ورزش كرده‌اي و يا اين كه روزهاي گذشته فعاليت جسمي بيش‌تري داشته‌اي؛

2- شام كمتري خورده‌اي و شايد وعدۀ غذايي قبل از خوابت را فراموش كرده‌اي؛

3- ممكن است انسولين NPH انسولين (با اثر متوسط) مربوط به وعدۀ قبل از شامت را بيش از حد معمول تزريق كرده باشي.

به هر حال، در صورت بروز كاهش قند خون (هيپوگليسمي) در نيمه شب حتماً با پزشك معالج خود در اين باره مشورت كن.

وقتي قند خون به كمتر از 50 ميلي‌گرم درصد برسد،‌ فرد حواس خود را از دست مي‌دهد (گيج مي‌شود) و سرانجام بيهوش و دچار اغما خواهد شد.

-كنترل بهتر با ورزش

علي: آيا من مي‌توانم با وجود ديابت ورزش كنم؟

ادا: بله، مطمئناً

علي: در تيم فوتبال محله‌مان هم مي‌توانم دوباره بازي كنم؟

ادا: بله حتماً آن‌ها به تو احتياج دارند. قدرت و توانايي ديابتي‌ها را به آن‌ها نشان بده و به دوستات هم توضيح بده كه اگر يك موقع دچار كاهش شديد قند خون شدي بايد مواد قندي بخوري و در صورتي كه خود نتوانستي مواد قند بخوري آن‌ها به تو مواد قندي بدهند و اگر نتوانستي و بيهوش شدي به سرعت تو را به پزشك يا اولين درمانگاه اورژانس برسانند.

علي: شما كه داريد مرا مي‌ترسانيد!

ادا: من نمي‌خواهم تو را بترسانم اما بايد برايت توضيح بدهم كه وقتي دچار هيپوگليسمي شديد شدي ديگر نمي‌تواني خودت به خودت كمك كني، به همين دليل ضروري است كه در صورت امكان قبل از ورزش قند خونت را اندازه بگيري و در صورت لزوم تا دو واحد غذا ميل كني.

علي: آيا مي‌توانم شكلات هم بخورم؟

ادا: بله، وقتي قند خونت پايين بيايد و دچار هيپوگليسمي شوي حتي شكلات هم مي‌تواني بخوري. بهتر است در اين مورد بيش‌تر با پزشكت صحبت كني. حالا بايد بداني كه اگر قند خونت به كمتر از 50 ميلي‌گرم درصد برسد و در موقعيتي باشي كه كسي نتواند به تو كمك كند و به اغما دچار شوي، در آن صورت بايد ماده‌اي به اسم "گلوكاگن" تزريق كني. اين ماده (هورمون) را، كه بدن خودت هم آن را مي‌سازد،‌بايد يكي از والدينت در همان محل‌هايي كه انسولين تزريق مي‌كني به تو تزريق كند. بعد از تزريق گلوكاگن ميزان قند خونت "به سرعت" افزايش خواهد يافت.

علي: چه جالب! من فوراً يك نسخه از پزشكم مي‌گيرم و اين آمپول را مي‌خرم. نحوۀ استفاده از آن را هم به دوستان و والدينم توضيح مي‌دهم.

ادا: خوب ديگر فكر مي‌كنم به اندازۀ كافي برايت توضيح دادم.

وظيفۀ انجمن ديابت اين است كه به ديابتي‌ها آموزش دهد كه حتي‌المقدور قند خون خود را كنترل كنند تا از عوارض ديابت جلوگيري شود.

-اطمينان بيش‌تر با كنترل روزانه

علي: عوارض ديابت؟ آيا عوارض ديابت نتيجۀ كنترل ناقص قند خون است؟

ادا: بله، به همين دليل بايد از قند خون بالا (180 ميلي‌گرم درصد) و يا از بالا و پايين رفتن شديد قند خون جلوگيري كني و براي اين كار بايد هميشه به موقع و به اندازۀ كافي، نه كم و نه زياد،‌ انسولين تزريق كني.

علي: پس من به طور منظم قند خون و يا قند ادرار خود را كنترل مي‌كنم، زيرا بايد بدانم ميزان قند خونم چه قدر است.

ادا: چرا بايد بداني كه ميزان قند خونت چقدر است؟

علي: براي اين كه اگر قند خونم بالا باشد،‌ بهتر است كه بين وعده‌هاي اصلي غذا چيزي نخورم، و در صورتي كه قند خونم پايين باشد بيش‌تر از حد معمول غذا بخورم.

ادا: واقعاً عالي فهميدي. راستي موضوع ديگري را فراموش كردم و آن "دفترچه روزانه" است. حتماً توسط پزشك معالجت "دفترچۀ روزانه" تهيه كن و تمام آزمايش‌هاي انجام شده و يا نتيجۀ معاينات چشم،‌ كليه و غيره را در آن ثبت كن و هميشه آن را همراه داشته باش. در دفترچۀ روزانه‌ات حتماً نتيجۀ آزمايش هموگلوبين اي وان سي (HbA₁C) را، كه هر سه ماه يك بار انجام مي‌دهي ثبت كن.

علي: هموگلوبين اي وان سي ديگر چيست؟

ادا: ببين، خون ما داراي ميليون‌ها گلبول قرمز است. هر گلبول قرمز،‌ مادۀ قرمز رنگي به نام هموگلوبين دارد. چون هموگلوبين بر اثر گردش خون با قند خون تماس پيدا مي‌كند، در نتيجه قند (گلوكز) به هموگلوبين مي‌چسبد، هر چه ميزان قند خون بيش‌تر باشد، هموگلوبين قنددار بيش‌تر خواهد شد.

پزشك با بررسي نتيجۀ اين آزمايش متوجه مي‌شود كه در هفته‌هاي گذشته قند خون تو چقدر بوده است.

علي: دفترچۀ روزانه چيست؟

ادا: دفترچۀ روزانه مهم‌ترين چيزي است (به غير از چند حبه قند) كه بايد هميشه همراه داشته باشي. حتماً تمام آزمايش‌هايي را كه روزانه انجام مي‌دهي (قند خون و قند ادرار) در اين دفترچه ثبت كن، و سعي كن صادقانه آن را پر كني، چون به اين وسيله است كه پزشك معالج تو مي‌تواند بهترين درمان را،‌ به خصوص در مواقع ضروري، برايت انجام دهد.

علي: پس من ديگر نمي‌توانم به پزشكم كلك بزنم،‌ مثلاً قبل از معاينه ورزش كنم و يا كم غذا بخورم تا به اين ترتيب قند خونم در حد طبيعي باشد، نه؟

ادا: دوست من با اين كارهاي نادرست به خودت صدمه مي‌زني. آيا تو به سلامتي خودت علاقه‌مند نيستي؟

علي: حق باشماست، اما اين كار برايم خسته كننده است. واقعاً بايد هر موقع كه قند خون يا قند ادرارم را اندازه مي‌گيرم در دفترچۀ روزانه ثبت كنم؟

ادا: البته،‌ تو با اين كار هم به خودت كمك مي‌كني، هم به پزشك معالجت، كه به اين ترتيب بهتر مي‌تواند راهنمايي‌ات كند،‌و هم به پدر و مادرت كه به سلامتي تو علاقه‌مندند. اگر بخواهي در تعطيلات تابستاني كه براي دوچرخه سواري، شنا، فوتبال و غيره وقت بيش‌تري داري بداني كه صبح و شب چه مقدار انسولين بايد تزريق كني، به راحتي مي‌تواني به دفترچۀ روزانه نگاه كني. مثلاً متوجه مي‌شوي كه در تعطيلات عيد نوروز كه زياد ورزش مي‌كردي چگونه قند خونت را تنظيم كردي. اگر تو به طور مرتب و كامل دفترچۀ روزانه‌ات را تكميل كني مي‌تواني به خودت افتخار كني،‌ چون از خودت خوب مراقبت كرده‌اي و هميشه سالم خواهي ماند.

-درمان قطعي ديابت

علي: كجا مي‌خواهي بروي؟

ادا: من خيلي كار دارم و بايد بروم،‌ خيلي از بچه‌ها منتظر من هستند، فكر مي‌كنم كه تو ديگر مي‌تواني به تنهايي نكات لازم را رعايت كني. من دوست تو هستم و خواهم بود.

اگر مي‌خواهي مقدار انسولين،‌ چگونگي كنترل قند خون،‌ اخبار روز و يا هر گونه اطلاعات ديگر را در مورد ديابت بداني حتماً به پزشك معالجت مراجعه كن، او به خوبي مي‌تواند به تو كمك كند.

علي: پس قبل از رفتن، خواهش مي‌كنم به آخرين سئوالم پاسخ بده. بالاخره ديابت درمان قطعي دارد يا نه؟

ادا: پاسخ سؤال تو كمي طولاني است. پس خوب گوش كن.:

استفاده از سلول‌هاي مصنوعي بتا و عمل پيوند سلو‌ل‌هاي بتا، يعني سلول‌هايي كه انسولين ترشح مي‌كنند، راه قطعي درمان ديابت است.

در مورد سلول‌هاي مصنوعي بتا بايد بداني كه اين سلول‌ها از دو قسمت تشكيل شده‌اند:

1- پمپ انسولين كه مقدار انسولين لازم را وارد جريان خود مي‌كند.

2- دستگاهي كه به طور مرتب قند خون را كنترل،‌ ميزان مورد نياز انسولين را محاسبه و تعيين مي‌كند. امروزه سلول‌هاي مصنوعي بتا يا پانكراس مصنوعي (لوزالمعدۀ مصنوعي) وجود دارند اما اندازۀ آن بسيار بزرگ است (به اندازۀ يك تلويزيون) و به همين دليل نمي‌شود آن را در داخل بدن قرار داد. اما تحقيق در اين مورد ادامه دارد و شايد در آينده دانشمندان بتوانند پانكراس مصنوعي كوچكي بسازند كه به راحتي بتوان آن را در داخل بدن جاي داد.

در مورد پيوند سلول‌هاي بتا يا پيوند پانكراس هم بايد بگويم كه در انسان و حيوان اين پيوند با موفقيت انجام شده اما متأسفانه مشكل اصلي اين است كه بدن، سلول يا پانكراس جديد را نمي‌پذيرد و پس از مدتي پس مي‌زند. حل اين مشكل ممكن است سال‌ها طول بكشد اما محققان مختلف در سراسر جهان روي اين موضوع تحقيق و فعاليت مي‌كنند و اگر روزي پيوند پانكراس با موفقيت انجام شود بسيار عالي است، زيرا پيوند پانكراس يعني درمان واقعي يا قطعي ديابت.

علي: اي كاش سلول‌هاي بتا از بين نمي‌رفتند!

ادا: مي‌داني كه ويروس‌ها در ايجاد ديابت نقش بسيار مهمي دارند. اگر ما بدانيم كدام ويروس‌ها، چگونه و طي چه مراحلي سلول‌هاي بتا را از بين مي‌برند،‌ شايد مي‌توانستيم از ابتلا به ديابت جلوگيري كنيم. اما در حال حاضر در اين مورد اطلاعات بسيار كم است و هنوز زمان ‌آن نرسيده كه از بعضي داروهاي خطرناك استفاده شود.

علي: من نمي‌خواهم تو را از دست بدهم. آيا مي‌توانم با تو در ارتباط باشم؟

ادا: البته، هيچ نگران نباش، من دوست تو هستم و خواهم بود. اگر خواستي مي‌تواني به تهران – خيابان پاتريس لومومبا- خيابان رامين ملكوتي- پلاك 27 نامه‌نويسي و سؤالات خودت را مطرح كني، من به آن‌ها پاسخ مي‌دهم. نشاني ايميل انجمن ديابت ايران هم اين است: www.ids.org.ir مراقب خودت باش!

خدانگهدار