اكثر افراد ديابتي از ميزان قند خون صبحگاهي خود ناراضي هستند و همين امر سبب كاهش انگيزۀ ايشان براي كنترل قند خون ميشود. اما مشكل كجاست و چگونه مي‌توان آن را برطرف نمود؟ در ادامه به طرح موضوع و راهكارهاي حل آن مي‌پردازيم.
بسياري از افراد ديابتي پس از تست قند خون صبحگاهي به محض آگاهي از بالا بردن ميزان آن، دچار استرس مي‌شوند و به همين دليل نيز انگيزۀ خود را براي كنترل قند خون از دست مي‌دهند. دلايل افزايش قند خون صبحگاهي، (هايپرگليسمي صبحگاهي) متعدد است اما با دقت و همكاري پزشك معالج، مي‌توانيد هم مشكل و هم راه حل آن را بيابيد.
دلايل افزايش قند خون صبحگاهي
– پديدۀ داوون
– تزريق انسولين به مقدار كم
– كاهش قند خون نيمه شب (هيپوگليسمي نيمه شب)
– تغذيۀ نامناسب و يا پرخوري
– تزريق نادرست انسولين
– پديدۀ داوون:
غالباً ديده شده كه از حدود ساعت 3 الي 4 صبح به بعد، قند خون افزايش مي‌يابد كه معمولاً سه يا چهار بار در هفته، اين مسئله روي مي‌دهد. علت اين افزايش، ترشح هورمون‌هايي مثل “هورمون رشد” است به ويژه در دورۀ بلوغ مبتلايان به ديابت نوع 1. اين هورمون‌ها مخالف انسولين عمل مي‌كنند و باعث افزايش قند خون مي‌شوند. در افراد ديابتي كه انسولين تزريق مي‌كنند، كاهش اثر انسولين NPH (طولاني اثر) كه هنگام شب تزريق شده در شب و نيز استرس و فشارهاي عصبي، به تشديد پديدۀ داوون مي‌انجامد.
شناسايي مشكل:
براي اطمينان از پديدۀ داوون، لازم است طي شب، چندين بار قند خون را اندازه‌گيري نمود.
براي مثال، ساعت‌هاي 2، 4 و 6 صبح. در صورتي كه قند خون شما، صبح زود افزايش يافت، به احتمال زياد علت از پديدۀ داوون است.
حل مشكل: براي برطرف كردن اين پديده، از آن جا كه نياز به انسولين در هنگام صبح افزايش مي‌يابد، بايد با نظر پزشك انسولين طولاني اثر يا NPH را ديرتر تزريق نمود.
– تزريق انسولين به مقدار كم:
ممكن است افزايش قند خون صبحگاهي ناشي از تزريق انسولين پايه يا NPH شب به مقدار كم باشد. با توجه به اين كه در كشور ما اكثراً دير شام ميل ميشود لذا طي شب ممكن است قند خون افزايش يابد.
شناسايي مشكل: در اين مورد نيز بايد در طول شب، چندين بار قند خون را كنترل نمود. اگر متوجه شديد كه قند خون در طول شب افزايش يافته، به احتمال زياد، ميزان انسولين پايه براي تزريق شبانه كم است.
حل مشكل: براي مهار اين مسئله. بايد زير نظر پزشك معالج خود، ميزان انسولين پايه را افزايش دهيد. فراموش نكنيد كه هر گونه تغيير در ميزان تزريق انسولين NPH بايد زير نظر پزشك معالج صورت گيرد.
– كاهش قند خون در نيمه‌هاي شب:
كاهش قند خون در نيمه‌هاي شب (هيپوگليسمي نيمه شب) نيز ممكن است سبب افزايش قند خون صبحگاهي گردد زيرا هنگامي كه قند خون به شدت كاهش يابد، بدن انسان به طور خودكار هورمون‌هايي چون آدرنالين و گلوكاگن ترشح مي‌كند كه مخالف انسولين عمل مي‌نمايند و باعث افزايش قند خون صبحگاهي مي‌شوند.
شناسايي مشكل: در اين مورد، همچون موارد قبل لازم است طي شب، چندين بار قند خون كنترل شود تا متوجه كاهش احتمالي قند خون بشويم. از جمله علايم هيپوگليسمي حين خواب كه ممكن است متوجه آن نشده باشيد، بيدار شدن هنگام صبح در حالي كه خيس عرق هستيد، سردرد داريد و در خواب نيز كابوس ديده‌ايد.
حل مشكل: در اين مورد نيز لازم است زير نظر پزشك معالج، در ميزان انسولين پايه و زمان تزريق آن تغييراتي داده شود. مي‌توان براي كاهش هايپرگليسمي صبحگاهي ناشي از هيپوگليسمي شبانگاهي، قبل از خواب، 2 واحد (2 واگ) مواد كربوهيدرات‌دار دير داشته باشيد كه فعاليت شديد جسمي بعدازظهر، به ويژه در فصل تابستان كه روزها طولاني هستند و كودكان و نوجوانان در حال فعاليت‌هاي شديد، احتمال هيپوگليسمي در نيمه‌هاي شب را تشديد مي‌كند و همين امر سبب افزايش قند خون صبحگاهي ميشود.
– تغذيۀ نامناسب و يا پرخوري: تغذيۀ نامناسب و يا پرخوري نيز هر يك ممكن است به افزايش قند خون صبحگاهي (هايپرگليسمي صبحگاهي) بيانجامد.
شناسايي مشكل: گاهي عده‌اي از افراد ديابتي، به جاي شام، ميوۀ فراواني ميل مي‌كنند و يا به مقدار زياد مواد پروتئيني، لبنيات و ماست مصرف مي‌كنند. به اين ترتيب است كه طي شب، بخشي از اين مواد در كبد تبديل به قند يا گلوكز ميشود و همين امر سبب افزايش قند خون صبحگاهي مي‌گردد.
ممكن است براي شام، مواد كربوهيدرات‌دار و يا مواد غذايي حاوي چربي فراوان، آن هم به مقدار زياد ميل كرده باشيد (براي مثال خورش فسنجان، پيتزا، تنقلاتي چون آجيل و …). همان طور كه مي‌دانيد، چربي‌ها روند هضم كربوهيدرات‌ها يا نشاسته‌ها را كند مي‌نمايند و اين قند خونشان در حد مطلوب بوده است اما نمي‌دانند چرا قند خون صبحگاهي‌شان افزايش يافته؟!
حل مشكل: براي حل اين مسئله بايد توجه كنيد كه براي شام نبايد مقدار فراوان پروتئين، مواد غذايي پر چربي و نيز مقدار زيادي ميوه ميل كنيد. علاوه بر اين، حتماً با پزشك خود مشورت نماييد كه آيا لازم است ميزان انسولين پايۀ شما تغيير يابد يا خير؟
– تزريق نادرست انسولين:
اگر روش شما در تزريق انسولين نادرست باشد و يا محل تزريق‌تان را به درستي انتخاب نكرده باشيد، احتمال افزايش قند خون صبحگاهي وجود دارد.
شناسايي مشكل: اگر انسولين را اشتباهاً دريافت ماهيچه‌اي خود تزريق كنيد (مثل زماني كه سر سوزن سرنگ براي تزريق نامناسب باشد) در نتيجه، انسولين سريع‌تر وارد جريان خون ميشود و طول مدت اثر آن نيز كاهش مي‌يابد. بنابراين، انسولين پايه يا NPH تزريق شده در شب، اثرش تا صبح زود باقي نمي‌ماند.
– گاهي ممكن است انسولين شب خود را به جاي تزريق در ران‌ها يا باسن، روي شكم تزريق نموده باشيد و چون جذب انسولين از راه شكم، سريع‌تر انجام ميشود لذا قند خون صبحگاهي شما افزايش مي‌يابد.
– اگر انسولين را به طور مداوم، در يك محل تزريق كنيد (معمولاً اكثر كودكان و نوجوانان به اين شيوه تزريق علاقمندند.) بافت آن ناحيه، سفت و متورم مي‌گردد و همين امر سبب اختلال اثر انسولين ميشود.
حل مشكل: در اين مورد حتماً با پزشك خود مشورت كنيد تا وي بتواند اندازۀ سر سوزن مناسب را به شما بگويد. حتماً حين تزريق دقت كنيد كه انسولين در ماهيچه تزريق نشود! (مي‌توانيد هنگام تزريق، با دو انگشت، پوست خود را كمي بالا بياوريد). محل تزريق را نيز به طور مرتب تغيير دهيد.
براي مهار افزايش قند خون صبحگاهي، اولين گام، تشخيص دليل بروز آن است. اگر چه اين كار ممكن است سخت و طاقت‌فرسا باشد اما ما ناچار از پذيرش آن هستيم. تجربه نشان داده است در صورتي كه قند صبحگاهي كنترل شود،كنترل قند خون در ساير اوقات روز نيز امري قابل دسترسي است.